बैशाख–३१, लोप हुँदै गएको तिलुङ राई भाषाको संरक्षण र संवद्र्धनका लागि तिलुङ भाषाको शब्दार्थ संकलन एवं वाक्यांश निर्माण गरिएको छ । एसआइएल नामक संस्था र तिलुङ राई बुगाकिमको सहयोगमा मातृ भाषा केन्द्र नेपालले तिलुङ राई भाषाको सामान्य बोलीचालीको शब्दार्थ संकलन एवं वाक्यांश निर्माण गरेको हो ।
खोटाङको च्यास्मिटारका तिलुङ भाषी बुढापाकाहरुलाई राजधानी बोलाएर तिलुङ भाषाको शब्दार्थ संकलनका साथमा वाक्यांश निर्माणका काम गरिएको तिलुङ राई बुगाकिमका सल्लाहकार तुलसी तिलुङ खम्बूले बताउनुभयो । खम्बूका अनुसार सात सयभन्दा बढि शब्द र त्यसको अर्थ तथा तीन सयभन्दा बढि वाक्यांश निर्माण गरिएको छ ।
तिलुङ भाषी बुढापाकाहरुलाई सानेपा ललितपुरमा ल्याएर ११ दिन लगाएर दैनिक जीवनमा प्रयोग हुने तिलुङ भाषाको बोलीचालीका शब्दार्थ संकलन एवं वाक्यांश निर्माणको काम गरिएको बुगाकिमका महासचिव मिलन राईले जानकारी दिनुभयो । शब्दार्थ संकलन एवं वाक्यांश निर्माणका लागि गत बैसाख–१५ गतेदेखि बैसाख–२६ गतेसम्मको समय लागेको महासचिव राईको भनाइ छ ।
११ दिनको अवधिमा भाषाको विषयमा तिलुङ भाषी बुढापाकालाई सोध्ने र बुढापाकाले भनेका शब्दलाई सुनेर नोट गर्ने र सामुहिक छलफलका माध्यमबाट सच्याउँदै शब्द संकलन तथा वाक्यांश निर्माण गरिएको बुगाकिमले जनाएको छ । तिलुङ भाषाको शब्द संकलनका लागि च्यास्मिटारका जीतबहादुर राई, मोहनबहादुर राई, जगतबहादुर राई लगायतका तिलुङ भाषी बुढाकापाहरुलाई राजधानी लगिएको थियो ।
बुगाकिमका अनुशार शब्द संकलन र वाक्य निर्माणको काम सकिए लगत्तै तिलुङ भाषाको बोलीचालीको पुस्तक प्रकाशन गरिने जनाइएको छ । बुढापाकाको अन्त्यसँगै तिलुङ भाषाको अस्तित्व संकटमा परेको यतार्थलाई मध्यनजर गर्दै तिलुङ राई भाषाको संरक्षणका लागि पुस्तक प्रकाशनको तयारी गरिएको बताइएको छ ।
२०६८ सालको जनगणना अनुसार तिलुङको जनसंख्या १ हजार ४ सय २४ रहेको छ । खोटाङमा मात्र पाँच सय दुई तिलुङ राईको बसोबास रहेको बुगाकिमले जनाएको छ । यद्यपि, विभिन्न जिल्लामा गरी ५ हजारको हाराहारीमा तिलुङ राई रहेको महासचिव राईको दाबी छ ।